منتخبی از فرهنگ لغات و اصطلاحات کوچه بازاری قسمت 389

 

در قوطی هیچ عطاری یافت نشدن-به کلی نایاب بودن

تفنگ سر پر-تفنگی که باروت و گلوله را از سر لوله به درون تفنگ می گذاشتند و با سمبه آن ها می فشردند

ذلیل‌شده

پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

دماغ گنده-ثروتمند-سرشناس

خرج رو دست کسی گذاشتن-کسی را در خرج انداختن

خون مردگی-حالت مردن خون در زیر پوست-کبودی

زهر ریختن-در حق کسی بدی کردن-انتقام گرفتن-اصل بد خود را نشان دادن

بند آوردن-متوقف کردن

حاتم بخشی-گشاده دستی-سخاوتمندی

آیه‌ی یاس(آن که بدبینی را به کمال می‌رساند)

دود دادن سبیل کسی-ادب کردن-تنبیه کردن-شکست دادن

جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

جِر-اوقات تلخی-لج

اُرس و پرس(پرسش و پاسخ)

چاخانچی-کسی که همیشه دروغ بافی می کند
دست کسی را پس زدن-دور کردن-نپذیرفتن-رد کردن کسی

آفتاب از کدام طرف در آمده؟-چه عجب از این طرف‌ها؟!

بی غم-بی خیال-لاقید-بی درد
بی سواد-آن که نمی تواند بخواند و بنویسد-نادان و بی معلومات

پشت سر کسی ایستادن-از کسی پشتیبانی کردن

 

دله کردن-کسی را به دلگی عادت دادن

خُل-نیمه دیوانه-سفیه
دون پاشیدن-دانه دادن به پرندگان-در باغ سبز نشان دادن-وعده دادن

چشم ِ غربال-سوراخ های غربال

بستن به ناف کسی-به کسی خوراندن-به کسی نسبت دادن

دُهُل دریده-بی شرم-ناپارسا

چیزی بار کسی نبودن-علم و آگاهی نداشتن-شعور نداشتن
آستین بالا زدن-آماده شدن-به کاری برخاستن-پا پیش گذاشتن

بالا کشیدن-مال کسی را به ناحق خوردن

چرچر کردن-از ثروت بادآورده ای روزگار گذراندن

پالان کردن کسی-فریب دادن کسی

آواز شدن-شهره شدن

دست مریزاد-آفرین !-دستت درد نکند !
چاخان گفتن-دروغ و گرافه گفتن

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

دست و پا توی هم رفتن-بی پول شدن-گرفتاری مالی پیدا کردن
خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد

حَب جیم را خوردن-گریختن-فرار را بر قرار ترجیح دادن-جیم شدن

حرف توی دهن کسی خشک شدن-از سخن گفتن باز ماندن

دو قورت و نیمش باقی بودن-با وجود بهره بردن فراوان هنوز ناسپاس بودن

تند نویسی-سریع نویسی

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

بغل گرفتن-در آغوش گرفتن
خواب دیدن برای کسی-نقشه کشیدن برای استفاده یا کوبیدن کسی
بار شدن بر کسی-به کسی تحمیل شدن- سربار کسی شدن

خوش رو-زیبا-خندان

انسان-آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی

 

حمامی-گرمابه دار

پات-بی آبرو-بی تربیت

رد پا-جای پا-اثر

پرند-حرف بی هوده

آش آلو کردن(خجالت‌زده کردن، کنفت کردن، سکه‌ی یک پول کردن)

پِتِه-گرفتن زبان-لکنت

 
آستین افشاندن(رقصیدن، انکارنمودن، انعام دادن)

زلف گذاشتن-موی خود را بلند کردن

اخت شدن با کسی-مانوس شدن با کسی

آتش به گور کسی باریدن(پس از مرگ دچار عذاب شدن)

دل کسی تاقچه نداشتن-بی نهایت رک و صریح بودن

باد کردن-به فروش نرفتن-کسی را به کاری سخت برانگیختن
حلال به زنده ای-در پاسخ به حلالم کن می گویند-یعنی حلال می کنم و امیدوارم زنده باشی

خوابگوشی-سیلی-کشیده

انگشت به دندان گزیدن(متحیر شدن، حسرت خوردن)

دست زدن-لمس کردن
تو خالی-دروغین-غیر واقعی-بی عرضه-دارای ظاهر غلط اندار

ترقه فرنگی-بچه ی شرور

 

بد حرف-کسی که پیوسته حرف های زشت می زند

رو به قبله کردن-کسی را که درحال مرگ است رو به قبله خواباندن

ریش چیزی درآمدن-کهنه و منسوخ شدن

 

چشمه-نوع-قسم

الانه-همین حالا-هم اکنون

زرد گوش-بی رگ-ترسو

تند کردن-سریع شدن در رفتار و حرکت-زبان گز کردن غذا

دست کم گرفتن-کم بها دادن-اهمیت ندادن-حقیر شمردن
ریقش درآمدن-بیرون زدن مواد درون امعا و احشا

پس بودن-عقب افتادن از دیگران
 

پیشت-آوازی برای راندن گربه

پِتِه-گرفتن زبان-لکنت

برقی-دستگاهی که با برق کار می کند-به سرعت-با شتاب

دو به دست کسی افتادن-به دست آوردن فرصت برای اعمال نظر-قدرت نمایی یا انتقام جویی

رفتن گوش-ناراحت شدن گوش از سر و صدا
خاک کردن-دفن کردن-در گور نهادن-پشت حریف را در کشتی به زمین رساندن
زمانه بازی کردن-با زبان بازی و چاپلوسی رفتار کردن
 

از دل و دماغ افتادن(شور و نشاط خود را از دست دادن، بی‌حوصله شدن)

اُق زدن(بالا آوردن)

 

بیرون رفتن-به توالت رفتن

چارلا-چهار لا-چهار تو

دهن پاره-بد زبان-بی حیا-کسی که نمی تواند جلوی زبانش را بگیرد

حال کسی را جا آوردن-نگا. حال آوردن

از دست کسی کشیدن-از کسی در زحمت و رنج بودن

 

 

آب به آسیاب کسی ریختن(با زحمت خود سود دیگری را فراهم کردن)

خوب کاشتن-از عهده ی کاری خوب برآمدن

ریخت-شکل و قیافه-سر و وضع

جانماز آب کشیدن-تظاهر به پرهیزکاری کردن-خود را بی گناه وانمودن

دیگ و بادیه را گرو گذاشتن-بسیار تهی دست و بی چاره شدن
پای چوب ایستادن-منتظر آغاز فروش در میدان یا بازار ماندن

ادا اطوار(پیچ و تاب و حرکات غیرطبیعی بدن برای جلب توجه)
رو دست زدن-فریب دادن-خام کردن

 

چِخی-سگ

تعریف کردن-به نیکی یاد کردن-ذکر خیر کردن

چله گرفتن-نگا. چله داری کردن

راه اندازی-راه انداختن

ته و تو-کنه حقیقت-باقی مانده ی هر چیز

زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

خوش غیرت-در زبان لوطیان گاه نشانه ی اعجاب و گاه دشنامی است به جای بی غیرت

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده
آواز خر در چمن(آواز ناخوش و گوش‌خراش)
جوی خون راه انداختن-کشتار بسیار کردن

دود چراغ-کشیدن شیره

باهاس-باید-بایست

اهل کوفه-سست پیمان-بی‌وفا و غیرقابل اعتماد
آتشی شدن-از کوره در رفتن

 
آبِ سیاه-نیمه کوری

خرابی بالا آوردن-کثافت کاری کردن-آلودن بستر یا لباس

چرند و پرند-پرت و پلا-حرف های مزخرف

چِلپ چِلپ-صدای برخورد دست یا پا با آب

دق-غصه و ناراحتی-نوعی بیماری روحی که بیمار را رنجور می کند و از بین می برد

حیوانکی-کلمه ای در مقام تاسف خوردن به حال کسی

خون دماغ شدن-خون از بینی جاری شدن

تو روی کسی ایستادن-شرم و حیا را کنار گذاشتن و با کسی مخالفت کردن
از شیر گرفتن(به دوره‌ی نوزادی پایان دادن)

چوروک-چین و شکن

خورد کردن-ریز ریز کردن-له کردن

پالان گذاشتن بر کسی-کسی را خر کردن-فریب دادن

از خر افتادن-نابود شدن-مردن

فال بد زدن

آخِی-صوتی برای تاثر یا شادی

جا افتاده-آدم متین و با تجربه

تت و پت کردن-شکسته سخن گفتن-لکنت پیدا کردن
پیچیدن به پر و پای کسی-با کسی بد رفتاری کردن-به کسی سخت گیری کردن

تنه خوردن-وارد شدن فشار تنه ی کسی به تن کس دیگر

اخ و پیف کردن(اظهار ناراحتی کردن از بوی بد، منظره‌ی بد یا غذای بد)

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

تاپاله-سرگین خشگ شده ی گاو برای سوختن

الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست

به لجن کشیدن-مفتضح کردن-رسوا و بی آبرو کردن
پاشنه کوتاه-کفشی که پاشنه ی کوتاه دارد

 

انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت

پشمالو-دارای موهای بسیار
اُرد کسی را خواندن(به حرف کسی گوش کردن، اهمیت دادن)

راه اندازی-راه انداختن

چرخ و فلک-وسیله ای دایره شکل برای بازی با جایگاه هایی آویخته که هر یک یا چند تن بریکی از آن ها می نشیند و آن دایره بر گرد خویش می چرخد
چوب به مرده زدن-از پا افتاده ای را آزار دادن-موضوع کهنه ای را تازه کردن

از جنس چیزی بودن

خود را به موش مردگی زدن-خود را ناتوان

آشوب شدن دل(دچار تهوع شدن)

بو گرفتن-بد بو شدن-بوی چیز دیگری را گرفتن

خُرخُرو-آن که در خواب بسیار خرناس می کشد
بابا ننه دار-خانواده دار-اصیل-صاحب نام و نشان

آتش بی‌باد(ظلم، می)

خوشمزگی-شوخی کردن-بذله گفتن

 

چپ چپ به کسی نگاه کردن-با اوقات تلخی-بدبینی یا اعتراض به کسی نگاه کردن

دست به دست گشتن-هر از گاهی نزد کسی بودن-از دستی به دست دیگری رفتن

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)

تفنگ شکاری-تفنگ ویژه ی شکار

چاقو دسته کردن-از سرما لرزیدن

زلف گذاشتن-موی خود را بلند کردن

درآوردن شکلک-ادا در آوردن

خبر کسی یا چیزی را آوردن-مرگ و نابودی کسی یا چیزی را اعلام کردن-مردن-نابودی

 

آن روی کسی بالا آمدن(خشمگین شدن)

خشتک کسی را جر دادن-نگا. خشتک پاره کردن

حیوون-نگا. حیوان

چس ناله-آن و ناله ی ساختگی برای جلب توجه
افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)
رنگ شدن-گول خوردن
دست پاک-درستکار

چوچوله باز-زنباره-دوست دار زنان بدکاره

رنگ شدن-گول خوردن

ریزه خورده-خرده ریزه-وسایل کم بهای خانه

دو شاخه-چوب دو شاخه ی درخت که کودکان از آن تیرکمان می سازند-رابط میان وسیله ی برقی و پریز برق
حیوان-نوعی دشنام به کسی که کاری را از روی بی شعوری کند

آفتاب خوردن-سختی کشیدن

پَر دادن-دل و جرات دادن-مفت و مسلم از دست دادن

 
چغل خور-سخن چین
چار سری گفتن-متلک گفتن-کلفت بار کسی کردن-حرف مفت زدن

درد و بلای کسی به جان خوردن-تعبیری تحقیرآمیز برای مقایسه ی دو نفر با یکدیگر که این یکی صفات آن دیگری را نداشته باشد

جِر آمدن-اوقات تلخ شدن-زیر مقررات بازی زدن

در آوردن پول-برای به دست آوردن پول و درآمد کوشیدن

دور دست-جایی دور

زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید

خر زور-نیرومند-پرزور

اگشت توی شیر زدن و مایه گرفتن برای کسی(برای کسی نقشه کشیدن، از کسی بد گفتن)

خُرخُرو-آن که در خواب بسیار خرناس می کشد

دری وری گفتن-سخنان نامربوط گفتن-چرند و پرند گفتن-آسمان و ریسمان به هم بافتن

بی نور-بی عرضه-بی مصرف-کسی که به دوستان کمکی نکند

زیر گرفتن-زیر کردن

دیوان بلخ-جای بی انصافی و ستم رانی

 
خونین و مالین-زخمی-خونی شده

زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند

بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است

 

پنبه ی کسی را زدن-کسی را افشا و بی اعتبار کردن
برق از چشم کسی پراندن-سخت ترسانیدن

دریدگی-وقاحت-بی شرمی-پر رویی

اهل دود(سیگاری)

حق نشناس-نا سپاس

چانه لغ-نگا. چانه شل

آهوی شیرافکن(چشم محبوب)
تخت سینه-وسط سینه

آفتاب کسی به زردی رسیدن-به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی

اجابت کردن معده(قضای حاجت)

بوی حلوای کسی آمدن-قطعی شدن مرگ کسی

خاطر داشتن-به یاد داشتن

وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان)

بی سایه سر شدن-بی صاحب ماندن-بیوه شدن
چله ی زمستان-سرمای سخت
خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن

بفرما زدن-تعارف کردن

 

آب حیات-عشق و محبت-دهان معشوق
دُم به دست دادن-بهانه به دست دادن-خود را گیر انداختن

دان پاشیدن-دانه ریختن-به قصد گرفتار کردن کسی به او امتیازات دادن

خاطر جمع-مطمئن

خیساندن-در آب فرو بردن-در آب گذاشتن-خیس کردن

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

 

امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

به روی خود نیاوردن-اهمیت ندادن-به سکوت برگزار کردن-خود را به آن راه زدن

دفتر روزنامه-دفتری که در آن ریز همه ی داد و ستدهای روزانه را ثبت می کنند

از قلم انداختن-از یاد بردن-مورد بی‌توجهی قرار دادن

دوبله-دو برابر-دوبلاژ

دست پاچه-شتاب زده-مضطرب

 

آب شدن قند توی دل-لذت بسیار بردن

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

چاقوکش-کسی که با چاقو به مردم حمله می کند-آدم شزیر و عربده کش

پاره آجر-شکسته ی آجر

 

دمرو-کسی که دمر خوابیده

بد ذات-بد نهاد-بد گوهر-بد جنس-خبیث

زبان درازی-گستاخی در سخن گفتن-عمل آدم زبان دراز
چاقچور-شلوار گشاد و بلند و کف دار زنانه که آن را بر روی شلیته و تنبان می پوشیدند

خش خش-صدای برخورد چیزهای خشک به یکدیگر-صدای راه رفتن روی برگ های خشک شده

پا گذاشتن-وارد شدن-رسیدن
اُق زدن(بالا آوردن)

 

ابریشم-زن نوازنده-مطرب

حق السکوت-آن چه که یرای پنهان نگه داشتن رازی به کسی می دهند

دختر بچه-دختر کم سن و سال

زیر جلکی-پنهانی
چسی درکن-آدم پر مدعا

پیشس گیری کردن-جلوگیری کردن-دفع

دخترینه-دختر-مونث

خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند

 

خش و خش-نگا. خش خش

دیگ بار گذاشتن-گذاشتن دیگ غذا بر اجاق

انگشت‌پیچ-نوعی گز رقیق

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

چراغ پیه سوز-چراغی فتیله ای که سوخت آن از پیه بود

دود چیزی تو چشم کسی رفتن-سودش به کسی و زیانش به دیگری زسیدن

دو آمدن-دور برداشتن-شاخ و شانه کشیدن-قیافه گرفتن
خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن
اهل نشست(تارک دنیا، گوشه‌نشین)

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری

چول-بیابان

بود و نبود-آنچه می تواند وجود داشته باشد-مال و منال-همه ی دارایی

بخت گشا-شانس آور-سبب خوش اقبالی-مایه ی سفید بختی

 

حهاز-کشتی بزرگ

چین خوردن-چروک شدن
دانشگاه-محل آموزش دانش و فلسفه و هنر
بزن بهادر-اهل دعوا و مرافعه-قلچماق-پر زور
خر دادن و خیار گرفتن-چیز گرانی را با چیز ارزان مبادله کردن-فریب خوردن در معامله

رج بستن-به ردیف کردن-دسته کردن

زوراب زدن-برای استفراغ زور زدن ولی چیزی بالا نیاوردن

تو کَت کسی نرفتن-زیر بار نرفتن-نپذیرفتن

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

از دندۀ چپ پا شدن(سخت عبوس و کم‌حوصله بودن)

 

دو لا پهنا حساب کردن-دو برابر بهای خقیقی حساب کردن

جیب بری-دست بردن در جیب دیگران به قصد دزدی-شارلاتانی-حقه بازی

دست یکی داشتن-همدست شدن-متحد شدن

افسارگسیخته(سرکش)
پخته کردن کار-مقدمات کاری را فراهم کردن

ذات نداشتن-ذات کسی خراب بودن

جا رختی-چوب رختی-چیزی که رخت را به آن می آویزند

ریغو-مردنی-ضعیف مزاج-کم مقاومت

بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن

آتشخوار(ظالم، حرام‌خوار)

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

 

دل گرفتگی-غم-غمگین بودن

بالای چشمت ابروست- به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست

به خشت افتادن-متولد شدن-به دنیا آمدن

دستگیره ی خطر-وسیله ای حلقه مانند در قطار برای بازداشتن قطار از حرکت به هنگام خطر

جور کردن-یکسان کردن-فراهم کردن

زرد بودن اوضاع-خراب بودن اوضاع

ادرار کوچک-شاش

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف
تیغ کسی بریدن-اعتبار و زور داشتن- خر کسی رفتن

افتادگی-پریشانی-احتیاج

پشت پا-فنی از کشتی برای انداختن حریف

دو ترکه سوار شدن-دو پشته سوار شدن

بد قول-بد عهد-آن که به قول خود وفا نکند
از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن