منتخبی از فرهنگ لغات و اصطلاحات کوچه بازاری قسمت 389

زدُ وازد-زیر و رو کردن کالا و سوا کردن نوع به تر

به لجن کشیدن-مفتضح کردن-رسوا و بی آبرو کردن

چاره ساز-خداوند

زیر جامه-زیر شلواری

اهل و نا اهل-کس و ناکس-نجیب و نانجیب

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

بازداشتی-زندانی موقت

دال به دال-پشت سر هم

زین و یراق کردن-برای کاری آماده شدن-رفتن به جایی

چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن

خرخره ی کسی را جویدن-به شدت از دست کسی عصبانی شدن
رو کردن-روی آوردن-آشکار کردن-به رخ کشیدن

چال افتادن-گود شدن

اَخ (به زبان کودکان)(بد، بدطعم)

تو زدن-حرف خود را پس گرفتن-از تصمیمی منصرف شدن

زلف-موهای جلو سر و بناگوش

سیار غم انگیز و. سوزناک بودن
به هوای کسی-به آرزوی کسی-به سودای کسی

 

 

 
حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد

دُم در آوردن-گستاخ شدن-پر رو شدن-جرات یافتن
آخش درآمدن-از درد نالیدن

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

دور گرفتن-به چرخش افتادن-پشت سرهم سخن گرفتن

خود را از تک و تا نیانداختن-به روی خود نیاوردن-به اشتباه اعتراف نکردن

بند نشدن سنگ روی سنگ-نا آرام بودن اوضاع-وجود نداشتن نظم و امنیت

دور اندیشی-پایان نگری-عاقبت اندیشی

دماغ چاقی-احوال پرسی

دو پولی-کالای بی ارزش

آسمان به زمین آمدن(رویدادی مهم و عجیب پیش آمدن)

 

تیر رس-میدان دید-منطقه ی نزدیک

چُغُل-سخن چین
دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن
دماغ را بالا کشیدن-اظهار نارضایتی کردن

بیخ پیداکردن کار-گره افتادن در کار-دشوار شدن کار

دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن

دنیا پسند-آن چه که همه بپسندند

آینه‌ی زانو(برآمدگی زانو)

ترگل ورگل-خوش سر و وضع-تر و تمیز

آب آتش زده(اشک)

بد خواب شدن-بی خواب شدن-خواب آسوده نکردن
تا-توانایی

دبنگ-احمق-کودن

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

از آب روغن گرفتن(از هر اتفاقی بهره برداشتن)

زبان کسی گرفتن-لکنت زبان داشتن

دشت کسی را کور کردن-اولین فروش کاسب را نسیه خریدن

چشم خوردن-نظر خوردن

آب-عزت و رونق-طراوت و تازگی-روح-شراب خالص

ترق و تروق-سر و صدای به هم خوردن دو یا چند چیز

تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن

 

جان کلام-اصل مطلب

جِغله-آدم کوچک و ریزاندام ولی زرنگ و ناقلا

 

پشتک چار کش-نوعی بازی که کسی خم شده و کسی از پشت بر کمر او می جهد-جفتک چارکش

آلنگ دولنگ-چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند

دو به دو-دو تا دو تا

آشنا روشنا-دوست آشنا

 

دیم دیم-ساز به زبان کودکان

ابوطیاره(اتوموبیل کهنه و فرسوده)

دسته کوک-ساعتی که از محل دسته کوک می شده است

دیم کاری-کشاورزی دیم

برج ریق-برج نامیمون و نامبارک

پخش و پلا-پراکنده-تار و مار

تریاکی-معتاد به تریاک

رقصیدن توی تاریکی-بی موقع یا بدون اطلاع کاری را انجام دادن

 

زبان کوچک-گوشت زبان شکل آویخته در حلق

حلال کردن-از تقصیر کسی گذشتن-طلبی را به کسی بخشیدن

آکله فرنگی-سیفلیس

خاصه فروش-فروشنده ی جنس های مرغوب و برگزیده

دو لا پهنا-پارچه ای که عرض آن دو برابر عرض پارچه های معمولی است

این سفر-این بار

زهره و زنبل کسی را ترکاندن-سخت ترساندن

 

چاق بودن غلیان-آماده بودن غلیان

 

بریدن از کسی یا چیزی-دست کشیدن از چیزی-ترک کردن-قطع رابطه و دوستی

ریش کسی را در دست داشتن-از کسی نقطه ی ضعف در دست داشتن-از کسی گروی در دست داشتن

چمباتمه-حالت روی دو پا نشستن و زانوان را بغل کردن

اردک‌پرانی-از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن

پای کسی حساب کردن-به حساب کسی گذاشتن

 

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

دستِ دلبر-گران قدر-عزیز

خِفت-نوعی گره

زرت-صدای باد در کردن یا شیشکی

 

از بز حرام‌زاده‌تر-سخت‌گریز و حیله‌گر

بند-ریسمان-طناب-رشته

 

 
چینی بند زدن-کاسه دوختن-به هم چسباندن تکه های ظروف شکسته

خشت به قالب زدن-نگا. خشت انداختن

جَغُل مغل-شکمبه-سیرابی

پاگیر کسی شدن-ناخواسته رنجی به کسی رسیدن

پریدن از خواب-بیدارشدن ناگهانی در اثر آوازی سخت یا خوابی آشفته

آفتاب کسی به زردی رسیدن(به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی)

رویم به دیوار-هنگام گفتن مطلب ناخوشایندی می گویند

بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن

تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن

پادویی کردن-فرمان برداری از استادان در مورد کارهای سرپایی-فراهم آوردن مقدمات

پای چیزی ایستادن-از چیزی دفاع کردن

زنبورک-نوعی تفنگ کوتاه یا توپی کوچک که بر جهاز شتر می گذاشتند

بپا-مواظب باش-متوجه باش

 

بریدن-از نفس افتادن-درمانده شدن-از حرکت باز ماندن

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن

خاک عالم-تکیه کلامی برای اظهار تعجب و شرمندگی و ناراحتی

تعارف دادن-هدیه فرستادن-پیشکش کردن

خاتم کاری-نشاندن استخوان در چوب برای نقش و نگار دادن

پسرخاله ی دسته دیزی-خویشاوندان نزدیک

دهنی کردن-آب دهان زدن به غذا یا چیزی

چفت-چسیده-تنگ-زنجیر در

بیا و برو-دم و دستگاه-قدرت و حشمت

رو آوردن-مراجعه کردن-دست به دامن شدن-پناه جستن

 

بِر و بِر-زُل-نگاه یکریز

 

چارلا-چهار لا-چهار تو

آب بردار(دوپهلو، کنایه‌آمیز)

خفتی-نوعی گردن بند از جواهرات-شلواری مانند چاقچور ولی بدون جوراب

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی
افتادن توی هچل(گرفتار دردسر و ناراحتی شدن)

از عزا در آوردن(به دوره‌ی عزاداری پایان دادن)
جفت و جلا-تکاپو و تلاش-دوز و کلک

زال-کسی که موهای سر و ابرو و مژه های سفید دارد

پشه کوره-پشه ی ریز

دست بالا-حداکثر

دَنگال-جادار-بسیار فراخ

چِخه-نگا. چِخ

حرف دو نبش-نگا. حرف پهلودار

خاک عالم-تکیه کلامی برای اظهار تعجب و شرمندگی و ناراحتی

 
پا گرد-محل چرخیدن پله ها

خایه-بیضه-جرات

راست و ریس-موانع و معایب

دلخور شدن-گله مند شدن-ناراضی شدن

پَک و پهلو-سینه و چپ و راست آن

باج سبیل-چیزی که به ناحق به اشخاص قلدر و مقتدر باید داد

 

اُس و فُس-اصل-مایه-چهارستون بدن

زیر رکاب کشیدن کسی-کسی را مطیع و تابع ساختن

چاره ساز-خداوند

پا سوز-عاشق شیفته

ریش گذاشتن-نتراشیدن ریش-ریش بلند کردن
زیر دست-تابع-فرمان بردار

دست بده داشتن-بخشنده بودن

دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام

تخته گاز-با سرعت تمام راندن اتومبیل

در پوست کسی رفتن-سخت مزاحم کسی شدن-از کسی بد گفتن

جوکی-مرتاض هندی-آدم لاغر و مردنی-آدم معتاد و مریض

خاص و خرجی-ممتاز و معمولی

اختر- گذری-دیدار کوتاه-سرپایی

 

پَرپَر زدن-به سختی جان کندن-بی تابی بسیار کردن

چغل خور-سخن چین

بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن

 
ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

با خدا-خداشناس-مومن

روی خود کشیدن-رو کشیدن

توپ علی گلابی زدن-بلوف زدن-بی پول سر قمار نشستن

تشریک مساعی-با کسی همکاری کردن

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار

تُخس-ناقلا-شیطان-شرور

دست کسی را بند کردن-به کاری گماشتن

خدا به رد-در پناه خدا

پَر دادن-دل و جرات دادن-مفت و مسلم از دست دادن

از کوره در رفتن-به خشم آمدن-آتشی شدن-از جا در رفتن

چشمه آمدن-گوشه ای از مهارت خود را نشان دادن
دل کسی خون بودن-سخت رنجیده بودن-بسیار اندوهناک بودن
خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

دل پیچه-دل درد-فشار آمدن به معده و روده بر اثر بیماری های گوارشی

دست بالا کردن-پیش قدم شدن-آستین بالا زدن

حلال واری-نگا. خلال وار

دنگ دنگ-صدای برخورد دو چیز سخت به هم

چندر-رگ و ریشه ی گوشت

پیله کردن به کسی-با مزاحمت اصرار و پافشاری کردن به کسی-پاپی کسی شدن

ختم شدن-پایان گرفتن

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

بُل-چیز مفت-موقع مناسب-بهانه

راستکی-واقعی
انگار نه انگار(موضوع را نادیده بگیر!، گویی وجود نداشت)

افطاری-خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند

رودربایستی-ملاحظه-مراعات-شرم و حیا

چلو چو انداز-شایعه پخش کن

جوز علی-نامی با تحقیر برای صدا زدن کسی

 
بند-ریسمان-طناب-رشته

آستین بر چشم گذاشتن-پنهان گریستن

بیخ ریش کسی بستن-به زور دادن-تحمیل کردن
پرند-حرف بی هوده

چراغ پا-حالتی که اسب دو دست خود را بلند کند و راست بایستد

پاشنه ترکیده-بی سر و پا-آدم پست
خشتک پاره کردن-قیامت به پا کردن-داد و بی داد کردن-رسوا کردن-شدت عمل نشان دادن

خوش خوشان کسی شدن-بسیار لذت بردن

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

دل-معده

دل کسی آمدن-دل آمدن

اسباب‌چینی(دسیسه‌چینی، توطئه‌چینی)

بی در و پیکر-ولنگ و واز-بی حساب و کتاب-بی نظم و قاعده

 

چشم چران-کسی که چشمش به دنبال زیبارویان باشد
چشم گود شدن-لاغر شدن

تل انبار-توده-انباشته

حمله ور شدن-یورش بردن
 

 

چانه شل-دهن لغ-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود

تاشو-آن چه روی هم تا و جمع شود

باطله-چیزی که ارزش خود را از دست داده است

حق و حساب دادن-رشوه دادن-آجیل دادن

از بن ناخن-ذخیره-بندگی-اطاعت

دسته کوک-ساعتی که از محل دسته کوک می شده است

 

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

ایراد بنی‌اسرائیلی-بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت

دیدن چیزی از چشم کسی-از او دانستن-به حساب او گذاشتن

پوز زدن-دهان زدن

دست انداز-ناهمواری راه و جاده

تو دهن کسی زدن-با سخنی درشت به کسی پاسخ دادن

بد مست-کسی که هنگام مستی هرزه گویی کند و عربده بکشد

تغ تغ-صدای برخورد دو چیز به هم
تاج گل به سر کسی زدن-کار نیکی در حق کسی کردن
بادکش کردن-بیرون کشیدن خون بوسیله ی بادکش

این و آن را دیدن-برای انجام کاری از همه کمک گرفتن

 

پِر پِری-سخت نازک و باریک و تنگ

خرابی بار آوردن-بی آبرویی بار آوردن-کاری کردن که نتیجه ی بد بدهد

تازه به دوران رسیده-نو کیسه-کسی که تازه به ثروت یا به جایی رسیده است

از چیزی گلی چیدن-از چیزی بهره بردن

دریافت-گرفتن-ادراک

چرکمرده-نگا. چرکمُرد

دلداری دادن-تسلی دادن

چینی بند-چینی بند زن

زیر زبان کشی-با زرنگی از کسی حرف بیرون کشیدن-زیر پا کشی

دق-غصه و ناراحتی-نوعی بیماری روحی که بیمار را رنجور می کند و از بین می برد
گذری(دیدار کوتاه، سرپایی)

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی
بازی در آوردن-بهانه آوردن-دبه در آوردن

جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی
آفتابه‌آب‌کن(پست ترین نوکر)

دبه در آوردن-جر زدن-از قول خود سر باز زدن-اظهار پشیمانی کردن پس از عقد قرارداد

به رخ کشیدن-به چشم آوردن-یادآوری کردن
ته بندی-خوراک کمی که پیش از غذای اصلی می خورند

چاک دادن-شکافتن-پاره کردن

بر و بیا-رفت و آمد- دم و دستگاه

چای قندپهلو-نگا. چای دیشلمه
از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن

 
چل ستون-شبستان مسجد
بادکش کردن-بیرون کشیدن خون بوسیله ی بادکش

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

دو به دو-دو تا دو تا
آشوب شدن دل(دچار تهوع شدن)

چُل کلید-جام درویشان

خدانگهداری کردن-خداحافظی کردن

پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن
از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)

بی سر و سامان-مفلس-محتاج-آشفته-درهم ریخته-پریشان

 

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن
چاق کردن-سر حال آوردن-درمان کردن

بند کردن-محکم کردن

خوش خوراک-نگا. خوش خور
دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن

راهی کردن-روانه کردن-فرستادن

حال آوردن-به هوش آوردن-از ناراحتی بیرون آوردن-کتک زدن

پایین تنه-از کمر به پایین-قسمت پایین لباس-کنایه از آلت تناسلی

از زور پسی(از روی ناچاری، اجبارن)

از منبر پایین آمدن(از پرچانگی دست برداشتن، سخن را به پایان آوردن)

تریج-آن جاکه آستر درونی جامه با رویه ی آن به هم می پیوندد

از تو به‌خیر و از ما به‌سلامت-ما را از این پس با یکدیگر کاری نیست

دک و پوز-دهان و لب و دندان

 

خاله خوانده-زنی که با همه طرح دوستی می ریزد

چای کاری-کشت و زرع چای

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

چینه چینه خوردن-ریزه خواری کردن

خان خانی-پر هرج و مرج-ملوک الطوایفی

چرک-کثیف

خوب کاشتن-از عهده ی کاری خوب برآمدن

دلجور-همدل

اجاق(دودمان)
حرف شنو-سر به را-مطیع
تازه نفس-دارای نیروی مصرف نشده

باهاس-باید-بایست

رنجیده شدن-آزرده خاطر شدن-آزرده دل شدن

از دهان گنده‌تر حرف زدن(گفتن مطالبی که در حد گوینده نیست)

 
خام طمع-پر طمع و حریص-پر توقع

بی ریخت کردن-کتک زدن

 

چیزی شدن-اهمیت و اعتباری پیدا کردن-به جایی رسیدن

زار زدن لباس به تن-ناجور و نامناسب بودن لباس

 

دست به نقد-بی درنگ-زود-فورن

 
پیسی-بد رفتاری-آزار

رنگ-حیله-نقشه-تدبیر

جان کُرد کردن-سخت گیری کردن-مقاومت کردن

چپاندن-چیزی را به زور و فشار در چیز دیگری جا دادن-تپاندن

تنابنده-انسان-آدم-ضعیف ترین بنده ی خدا

 

 

ریختن مو-سخت وحشت کردن

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

آواز دهل(چیزی که تنها سخن‌گفتن درباره‌ی آن جالب است، نه خودش = چیزی که از آن سخن زیاد می‌گویند اما واقعیت آنچنانی ندارد)

خروجی-جای بیرون رفتن-مالیاتی که هنگام خارج شدن از کشور به دولت می پردازند

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

آب نمک زدن-با شیرین زبانی گفتن
رومیزی-منسوب به میز