بعد از ماجرای مسموم شدن سرگئی اسکریپال و دخترش در بریتانیا که جنجالای بسیاری به پا کرده و در آخر با تحریمایی واسه روسیه همراه بود، چند روز پیش هم خبر رسید که ۲ قربونی دیگه هم به وسیله این عامل اعصاب بسیار قوی و خطرناک که در اندازه نظامی و به وسیله اتحاد جماهیر شوروی ساخته شده بود، مسموم شدن.
این زوج تقریباً ۴۰ ساله بعد از قرار گرفتن در برابر ماده شیمیایی سمی که ۴ ماه پیش هم یه جاسوس قبلی روسی و دخترش رو در سالزبری، بریتانیا رو مسموم کرده بود شدیدا مریض شده و با مرگ درگیرن. حادثه گذشته در شهر امزبری و در فاصله حدود ۱۳ کیلومتری شهر سالزبری اتفاق افتاده و دومین به کار گیری این عامل اعصاب بسیار قوی در خاک اروپا پس از پایان جنگ جهانی دوم هستش.
اما «نوویچوک» چیه و به چه دلیل تا به این حد خطرناک و البته دردسرسازه؟
«نوویچوک» چیه؟
واژه ترکیبی «نوویچوک» (Novichok) که از ترکیب دو واژه «novee» و «CHOCK» تشکیل شده که در زبون روسی به معنی «مرد جدید» یا «پسر جدید» است و نامگذاری اون بدین شکل تصادفی و بی منظور نیس.
این اسم به چهارمین نسل از عوامل جامد اعصاب اشاره داره که در اتحاد جماهیر شوروی ساخته شدن. این عاملا از مواد قانونی ساخته شدن که حتی بعد از امضایی پیمان منع گسترش سلاحای شیمیایی در سال ۱۹۹۷ هم بازم مورد استفاده قرار می گرفت. این عاملای مرگبار به اصطلاح باینری (یعنی فقط در صورت ترکیب شدن مرگبار هستن) در اول به شکل پودرهایی بسیار ریز ساخته شدن که می تونستن به شکل مایع یا گاز هم دربیایند.
این ترکیبات شیمایی کشنده و بسیار قوی به خونواده ای از مواد شیمیایی به نام «ارگانو فسفاتا» (مواد آلی دارای ترکیبات فسفاتی) تعلق دارن و از اونجایی که با ترکیبات آفت کش – که اونا هم روی سیستم عصبی تاثیر می ذارن- در رابطه هستن،روند تحقیقاتی و پیشرفت اونا معمولاً تحت لوای تحقیقات مربوط به کشاورزی ادامه پیدا میکرد. قدرت بعضی از نمونه های این عامل ۵ تا ۸ برابر عامل اعصاب VX و سارینه و تشخیص و کشف اونم به همین اندازه سخت میشه.
عامل «نوویچوک» چیجوری عمل می کنه؟
سرگئی اسکریپال، جاسوس قبلی روسیه در ماه مارس گذشته در حالی که دهنش شدیدا کف کرده بود، به سختی نفس می کشید و با دست هاش حرکات عجیب و غریبی انجام می داد. چشمای دخترش، یولیا اسکریپال، هم به طور کاملً باز و کاملً سفید بود. چارلز راولی و نامزدش،دان استورجس، هم در حالی که در خونه خود به طور جدا از هم افتاده بودن در امزبری پیدا شد که در اول نیروهای پلیس فکر میکردن در اثر مصرف هروئین یا کوکایین به این شرایط دچار شدن. عواملی مانند «نوویچوک» یا به شکل خوردن و نفس کشیدن و یا از راه پوست وارد بدن می شن و کارکرد آنزیم »کولین استراز» رو متوقف میسازن.
این آنزیم مسئول شکستن یه پروتئین سیستم عصبی موسوم به «استیل کولین» است. در نتیجه در سیستم ارتباطی مغز با ماهیچه ها و غدد سراسر بدن مشکل ایجاد شده و به اصطلاح «سندروم کولینرژیک» اتفاق می افته: بروز ترشحاتی غیرقابل کنترل در ریه ها و دهن، اسهال و استفراغ، عرق کردن شدید، تشنج، توهم، افزایش شدید ضربان قلب و ضعف عمومی که می تونه به فلج شدن، خفگی و در آخر مرگ منجر شه.
کودکان بیشتر از هر گروه سنی دیگری در مقابل این سم ضعیف هستن چون ظرفیت بدن اونا واسه دفع عوامل مرگبار سلولی بسیار کمتر از بزرگسالانه.
هر چند مقامات امنیتی بریتانیا ادعا کردن که مسمومیتای انجام شده با این ماده ممکنه از یه بسته مشترک نوویچوک انجام شده باشه اما به گفته یه کارشناس روس متخصص این ماده، اینجور اتفاقی شدنی نیس چون به نظر اون نوویچوک بعد از ۴ ماه مطمئناً تجزیه می شه.
اما یه دانشمند روسی دیگه به نام ولادیمیر اوگلف که ادعا می کنه خود این ماده رو ساخته، اونو بسیار پایدار توصیف کرده؛ باوری که به وسیله خیلی از کارشناسان مواد شیمیایی تایید شده.
کارشناسان می گن اگه این ماده شیمیایی در درون یه محفظه نگهداری شه می تونه ماه ها و یا حتی چند سال هم دووم داشته باشه چون نوویچوک نه بخار شد و نه با حل شدن در آب ترکیبات اون از هم متلاشی می شه.
بعضی از شکلای جور واجور این ماده اونقدر قویه که بین ۳۰ ثانیه تا ۲ دقیقه تاثیر خود رو روی قربونی نشون میدن.
خطر «نوویچوک» واسه عموم چیه؟
خطر عامل «نوویچوک» واسه جامعه به شکلی از اون که استفاده شده بستگی داره که در مورد گذشته هنوز مشخص نشده. قربانیان جدید این عامل اعصاب در خونه ای در ۱۳ کیلومتری سالزبری پیدا شدن که اولین مورد مسمومیت با این عامل در اونجا دیده شد.
اگه این عامل به صورت پودر که به لباس می چسبد مورد استفاده قرار گرفته باشه، ذرات ریز اون به سرعت می تونن منتقل شن و زندگی افراد زیادی رو به خطر بندازن.
رد و نشونه هایی از نوویچوک در رستوران و نوشیدنی فروشی نزدیک محل پیدا شدن اسکریپال و دخترش کشف شده و به طور کامل پاکسازی شد.
اما دو قربونی جدید هم روز قبل از پیدا شدن در حالت نیمه جون به شهر سالزبری سفر کرده بودن و راه حرکت اونا هم از همون راهی بود که قبلاً به وسیله کارشناسان مواد شیمیایی در حادثه اسکریپال و دخترش قرنطینه و بعد پاکسازی شده بودن. پلیس ضد تروریسم بریتانیا هنوز در حال بررسی رابطه این دو حادثه س.
پزشکان چه کاری می تونن واسه قربانیان بکنن؟
مشکلات مسمومیت با عوامل ارگانو فسفات رو میشه با داروی آتروپین بهتر کرد؛ دارویی که کارکرد استیل کولین رو متوقف کرده اما پادزهر این سم کشنده نیس.
ویل میرزایانوف، یه شیمیدان قبلی روس که در موسسه تحقیقات ملی تکنولوژی و شیمی ارگانیک روسیه کار می کرد در مصاحبه ای با شبکه اسکای نیوز گفته کسایی که در برابر این ماده سمی قرار گیرند ممکنه پس از بهبودی نسبی فعلی، در سالای آینده هم بیماریای مشابه خاصی رو از خود نشون بدن. به گفته ایشون حتی کوچیکترین تماس با این ماده هم می تونه به سردرد، مشکلات شناختی و حرکتی منجر شه.
به چه دلیل انگشت اتهام به سمت روسیه نشونه رفته؟
ترکیباتی که در ساخت عامل «نوویچوک» به کار می رفتن به صورت سری به وسیله اتحاد جماهیر شوروی در طول سالای آخر دوران جنگ سرد ساخته شدن. میرزایانوف چند سال مشغول تحقیق، آزمایش و پیشرفت این عوامل بود تا این که ایشون در سال ۱۹۹۱ این پروژه مرگبار رو علنی کرده و به خیانت محکوم شد.
میرزایانوف از روسیه فرار کرده و حالا در آمریکا زندگی می کنه.
به گفته اون تنها کرملین می تونه این عامل اعصاب مرگبار رو بسازه و به نظر اون بعیده که یه عامل غیردولتی بتونه این ماده رو به شکل تهاجمی و نظامی مورد استفاده بذاره.
هم اینکه قربانیان اول این عامل مرگبار هم باعث می شه که انگشت اتهام به سمت دولت روسیه نشونه بره چون اسکریپال که قبلاً جاسوس روسیه بود اسم و هویت جاسوسان روسی رو به سرویس امنیتی بریتانیا فروخته و در سال ۲۰۱۰ تنها پس از یه پروژه رد و بدل کردن جاسوس تونست از روسیه خارج شه.
هم اینکه رخدادهای مشابه تاریخی باعث می شن که همه روسیه رو عامل این حملات بدونن. براساس یه تحقیق رسمی در بریتانیا، مطمئنا روسا در مسمومیت الکساندر لیتویننکو، دیگه جاسوس قبلی روسیه، با پولونیوم در سال ۲۰۰۶ دست داشتن که به مرگ دردناک ایشون منجر شد، اتهامی که روسا اونو منکر شدن.
ترزا می، نخست وزیر بریتانیا در ماه مارس گذشته و پس از مسمومیت اسکریپال و دخترش، روسیه رو به دست داشتن در این اقدام متهم کرده و در عکس العمل به اون دستور اخراج ۲۳ دیپلمات روسی رو صادر کرد.
اونم اینکه از مقامات رسمی کشورها و خونواده سلطنتی خواست که مسابقات جام جهانی فوتبال در روسیه رو بایکوت کنن اما روسیه بازم این اتهامات رو رد می کنه.
روسیه ادعا کرده که این عامل به وسیله خود دولت بریتانیا ساخته شده؛ اتهامی که قبلاً در مورد کشورای سوئد، اسلواکی و جمهوری چک هم به کار برده و به وسیله این دولتا شدیدا تکذیب شده بود.
داستان مسموم کردن «سرگئی اسکریپال»، جاسوس دوجانبه روسی در لندن با عامل اعصاب
با ۶ مورد از جاسوسیای بزرگ و عجیب دوران جنگ سرد آشنا شید
آدولف تولکاچف؛ داستان باورنکردنی موفق ترین جاسوس آمریکا در دوران جنگ سرد [قسمت اول]
